Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem

Od 25 listopada 2018 r. obowiązują przepisy dotyczące tzw. zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Mają one w założeniu usprawnić zarządzanie firmą (przedsiębiorstwem) osoby wykonującej działalność gospodarczą we własnym imieniu na podstawie wpisu do CEIDG – po śmierci takiej osoby. Wcześniej śmierć przedsiębiorcy, w praktyce oznaczała zakończenie działalności przedsiębiorstwa osoby fizycznej bądź istotne perturbacje w jego działalności, spowodowane przedłużającymi się procedurami spadkowymi bądź podziałem majątku między spadkobiercami. Celem ustawy o zarządzie sukcesyjnym, jest ułatwienie prowadzenia przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy – osoby fizycznej i zapewnienie ciągłości jego istnienia.

Wprowadzono pojęcie przedsiębiorstwa w spadku, obejmującego całość mienia zmarłego przedsiębiorcy, w tym składniki niematerialne, za pomocą którego prowadził działalność gospodarczą. Mienie to będzie zatem wszystkim, co zmarłemu służyło do prowadzenia jego biznesu, w tym koncesje i pozwolenia. Przedsiębiorstwo w spadku to specyficzna struktura, która nie posiada osobowości prawnej, ale staje się odrębną od właściciela jednostką organizacyjną. Dzięki temu zapewniona jest ciągłość prowadzenia firmy – przedsiębiorstwo w spadku utrzymuje w mocy kontrakty handlowe, umowy o pracę, zobowiązania i należności.

Przewidziano możliwość ustanowienia tzw. zarządcy sukcesyjnego, jako powiernika w tymczasowym prowadzeniu firmy zmarłego, jednakże bez wpływu na jej własność. Przez cały czas właścicielem takiego przedsiębiorstwa będą co do zasady osoby będące spadkobiercami zmarłego (zwani właścicielami przedsiębiorstwa w spadku) oraz małżonek, mający udział takim przedsiębiorstwie (np. z uwagi na wspólność majątkową małżeńską).

Sposób ustanowienia zarządu sukcesyjnego

Zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony:

• przez samego przedsiębiorcę przed jego śmiercią, w ramach tzw. planowania spadkowego;
• po śmierci przedsiębiorcy.

Pierwszy sposób to powołanie przez samego przedsiębiorcę, który jeszcze za życia wskaże na piśmie określoną osobę z imienia i nazwiska, a osoba ta, w tej samej formie, wyrazi na to zgodę. Warunkiem prawidłowego powołania zarządcy w powyższy sposób jest zgłoszenie tego faktu przez przedsiębiorcę do rejestru przedsiębiorców CEIDG. Rozpoczęcie pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego następuje z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Jeżeli powołanie zarządcy sukcesyjnego nie zostanie do tego momentu dokonane – w postaci zgłoszenia tego faktu do CEIDG – pozostaje wyłącznie drugi sposób jego ustanowienia.

Drugi sposób polega na powołaniu zarządcy po śmierci przedsiębiorcy przez wskazane w ustawie osoby:

1. małżonka zmarłego, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
2. spadkobiercę ustawowego który przyjął spadek lub
3. spadkobiercę testamentowego, który przyjął spadek (albo zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny), jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Najczęściej, uprawnionymi do wyboru będzie kilka osób (np. kilku spadkobierców – żona i dzieci), w takim wypadku do powołania zarządcy wymagana będzie zgoda większości tych osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Ustanowienie zarządcy przez ww. osoby wymagać będzie udania się do notariusza i sporządzenia aktu notarialnego.

Należy dokonać wpisu tak powołanego zarządcy do CEIDG (notariusz zrobi to za nas), przy czym dopiero z chwilą wpisu powołanie zarządcy sukcesyjnego stanie się prawnie skuteczne (zatem nie z chwilą sporządzenia aktu). Pamiętać również należy, że na powołanie zarządcy w tej formie mamy 2 miesiące od daty zgonu przedsiębiorcy; po jego upływie uprawnienie takie wygaśnie.

Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, posługując się dotychczasową nazwą firmy z dopiskiem „w spadku”.

Rola zarządcy sukcesyjnego kończy się co do zasady w momencie podziału spadku, nie później niż 2 lata od dnia śmierci przedsiębiorcy. Okres ten w szczególnych przypadkach może zostać przedłużony do 5 lat, wyłącznie decyzją sądu.

Jest on umocowany do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z jego prowadzeniem, przy czym czynności zwykłego zarządu (tj. obejmujących zwykłe, powszechne aktywności związane z rodzajem działalności np. zawieranie umów z klientami, odbieranie listów, ogólne „prowadzenie firmy” tak jak to dotychczas robił zmarły) dokonuje samodzielnie, a czynności zakres ten przekraczające (np. zbycie części parku maszynowego czy linii produkcyjnej) – za zgodą właścicieli.

Zarząd sukcesyjny a rozliczenia podatkowe

Wprowadzono nową kategorię podatnika, jakim jest „przedsiębiorstwo w spadku” (w skrócie PwS).

Naczelną zasada tych przepisów jest kontynuacja rozliczeń podatkowych zmarłego przedsiębiorcy.

Podatek dochodowy od osób fizycznych – PwS jest podatnikiem PIT, z tytułu dochodów osiąganych w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. W przepisach przewidziano, że  wypłaty z zysku PwS dokonywane na rzecz właścicieli są wyłączone z opodatkowania. W ten sposób unika się podwójnego opodatkowania – podatek dochodowy rozlicza PwS (a właściwie kierujący nim zarządca sukcesyjny), a przekazywane spadkobiercom zyski nie są już drugi raz opodatkowywane.

Wszystkie przychody PwS uznaje się za przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej. Są to przychody związane z działalnością prowadzoną przez to przedsiębiorstwo, w tym w formie spółki cywilnej. Zalicza się do nich również przychody z odpłatnego zbycia składników majątku wchodzących w skład PwS, niezależnie od tego kiedy zostały nabyte przez zmarłego przedsiębiorcę.

PwS kontynuuje rozliczenia podatkowe zmarłego przedsiębiorcy. Dotyczy to m. in. kontynuacji amortyzacji środków trwałych (wg tych samych metod, z uwzględnieniem dotychczasowych odpisów) oraz konieczności stosowania ryczałtu, metody kasowej, czy podatku liniowego, jeżeli takie metody rozliczeń stosował przed śmiercią przedsiębiorca. Co ważne, dochód PwS osiągnięty w roku podatkowym może być obniżony o wysokość straty poniesionej i nieodliczonej przez zmarłego przedsiębiorcę.

Podatek od towarów i usług – PwS jest podatnikiem VAT w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. PwS uznaje się za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy. Dzięki temu śmierć właściciela nie skutkuje likwidacją firmy na potrzeby VAT – PwS zastępuje tutaj zmarłego przedsiębiorcę. Aby umożliwić realizację zasady kontynuacji w podatku VAT, na przedsiębiorcę nałożono obowiązek powiadomienia naczelnika US o każdorazowym ustanowieniu zarządcy sukcesyjnego oraz o każdej zmianie w tym zakresie.

Ewa Stolarczyk, Abak S.A.