Ważna uchwała NSA dotycząca wykreślania podatników z rejestru VAT

Wykreślenie z rejestru czynnych podatników podatku VAT stanowi czynność materialno-techniczną i nie wymaga wydania decyzji podatkowej – wynika z nowej uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego. W praktyce uznano, że wykreślenie z rejestru prowadzonego przez organ nie ma charakteru orzeczenia, a jedynie zwykłej czynności materialno-technicznej.

Przyczyny wydania uchwały NSA

Wyrokiem z 5 września 2019 r. WSA w Warszawie stwierdził bezskuteczność czynności organu podatkowego polegającej na wykreśleniu z rejestru podatników VAT spółki, co do której zachodziło podejrzenie, że dokonuje wyłudzeń skarbowych.

Wykreślenie było skutkiem blokady konta bankowego spółki dokonanej przez Szefa KAS, a sam spór dotyczył kwestii, czy w takiej sytuacji organ podatkowy jest zobowiązany wydać decyzję o wykreśleniu – a tym samym formalnie poinformować spółkę o jej usunięciu z rejestru podatników VAT – czy jednak nie ma takiego obowiązku i może poprzestać na dokonaniu w tym zakresie czynności materialno-technicznej.

Ponieważ forma wykreślenia z rejestru nie wynika literalnie z przepisu będącego podstawą wykreślenia (art. 96 ust. 9 pkt 5 Ustawy o VAT), do tej pory zdania na ten temat były w orzecznictwie podzielone. Sądy zajmowały w praktyce jedno z trzech możliwych podejść, orzekając, że wykreślenie podatnika z rejestru czynnych podatników VAT:

jest czynnością materialno-techniczną, która nie ma formy aktu administracyjnego (w związku z czym nie trzeba zawiadamiać o niej podatnika),
wymaga wydania decyzji przez organ podatkowy, albo też
jest czynnością materialno-techniczną, ale organ podatkowy ma obowiązek poinformować podatnika o wykreśleniu (i takie też podejście przyjął WSA w tej konkretnej sprawie).

W związku z pojawiającymi się rozbieżnościami i dążąc do ujednolicenia podejścia w tym zakresie, NSA zdecydował się rozstrzygnąć omawiane zagadnienie w składzie siedmiu sędziów.

Treść uchwały NSA

W uchwale NSA z 23 października 2023 r. (sygn. akt – I FPS 3/23) odniósł się do pytania dotyczącego tego, czy wykreślenie podatnika z rejestru podatników czynnych podatku VAT (w trybie art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług) może nastąpić poprzez dokonanie czynności materialno-technicznej czy też wymaga formy decyzji podatkowej.

„Wykreślenie podatnika z rejestru podatników czynnych podatku od towarów i usług w trybie art. 96 ust. 9 pkt 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2018 r., poz. 2174 ze zm.) następuje poprzez dokonanie czynności materialno-technicznej” – wskazał w uchwale NSA.

W uzasadnieniu ustnym NSA odwołał się do przepisów regulujących wydawanie decyzji podatkowych i zwrócił m.in. uwagę, że scenariusz nakładający na organ podatkowy obowiązek wydania decyzji wymaga prowadzenia postępowania dowodowego i jest w związku z tym nadmiernie formalistyczny (szczególnie że w ocenie sądu podstaw do takiego podejścia nie daje też wykładnia gramatyczna art. 96 ust. 9 pkt 5 Ustawy o VAT). NSA zwrócił także uwagę, że prawidłowe zastosowanie przez organ podatkowy powołanego przepisu i tak podlega kontroli sądowo-administracyjnej – możliwość zaskarżenia czynności materialno-technicznej przewidziano bowiem w ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 3 § 2 pkt 4 PPSA).

Uchwała NSA odnosi się wyłącznie do jednej z podstaw prawnych wykreślenia podatnika z rejestru VAT – tj. do sytuacji, w której organ podatkowy posiada informacje wskazujące, że podatnik ma zamiar wykorzystywać systemy bankowe do celów wyłudzeń skarbowych (art. 96 ust. 9 pkt. 5 Ustawy o VAT). Treść i uzasadnienie uchwały nie powinny być zatem stosowane przez organy podatkowe rozszerzająco – tzn. także w pozostałych przypadkach, o których mowa w ust. 9 i 9a tego artykułu.

Skutki uchwały NSA dla podatników

Nowa uchwała potwierdza, że odebranie statusu czynnego podatnika VAT może się odbyć bez wiedzy samego podatnika. W konsekwencji podatnik może się dowiedzieć o wykreśleniu jedynie poprzez samodzielne sprawdzenie swojego statusu podatkowego (np. na Białej Liście VAT) lub np. od swojego kontrahenta, który dokonał weryfikacji swojego dostawcy. Trudno zatem przyjąć, że podatnik ma prostą i skuteczną drogę do zaskarżenia czynności organu podatkowego. Należy pamiętać także o tym, że procedura zaskarżenia (o ile okaże się w ogóle skuteczna) trwa od kilku do kilkunastu miesięcy, w trakcie których podmiot, który utracił status czynnego podatnika VAT, nie powinien dokonywać czynności opodatkowanych VAT i wystawiać faktur na rzecz swoich kontrahentów – a to już może skutkować nieodwracalnymi, negatywnymi konsekwencjami gospodarczymi.

Ewa Stolarczyk, ABAK S.A.