Wysokość odsetek ustawowych – 5%, 7% czy 9,5%?

Odsetki, w tym odsetki ustawowe, mogą stanowić:

wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału, albo
formę odszkodowania za zwłokę w spełnieniu świadczeń pieniężnych.

Wysokość odsetek ustawowych jest zróżnicowana i zależy od tego, z jakiego tytułu są one naliczane.

Od 1 stycznia 2016 r. wprowadzone zostały zarówno nowe zasady ustalania odsetek ustawowych, jak również dokonano zmiany w ich nazewnictwie. Obecnie mamy więc:

odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej,
odsetki ustawowe za opóźnienie,
odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Dwa pierwsze rodzaje odsetek ustawowych są uregulowane w Kodeksie cywilnym, a odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – w ustawie z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 684). Co istotne przepisy tej ustawy stanowią lex specialis wobec uregulowań Kodeksu cywilnego. Jest to wyraźnie wskazane w art. 4a ustawy o terminach zapłaty, który stanowi, że do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 459 z późn. zm.). Oznacza to tyle, że w przypadku opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, należy stosować przepisy ustawy o terminach zapłaty, a nie przepisy Kodeksu cywilnego.

W transakcjach pomiędzy przedsiębiorcami (faktury za dostawę towarów lub świadczenie usług) należy stosować odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

1. Odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej (za korzystanie z cudzego kapitału)

Zgodnie z art. 359 § 1 K.c., odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Dalsze przepisy stanowią, że jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona (czyli nie wynika na przykład z umowy), należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.

2. Odsetki ustawowe za opóźnienie

Odsetki te są naliczane za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego. I tak, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, w oparciu o postanowienia art. 481 § 1 K.c. wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Tu także, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, ale już nie 3,5, jak to ma miejsce w przypadku odsetek ustawowych należnych od sumy pieniężnej, lecz 5,5 punktów procentowych.

3. Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych

Stosowane są w transakcjach między przedsiębiorcami.

Ten rodzaj odsetek może być naliczany przez wierzyciela dłużnikowi, który opóźnił się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, przy czym transakcja miała charakter transakcji handlowej. Przez taką transakcję, zgodnie z postanowieniami art. 4 pkt 1 ustawy o terminach zapłaty, rozumie się umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony tej umowy, enumeratywnie wymienione w art. 2 tej ustawy (czyli między innymi przedsiębiorcy lub osoby wykonujące wolny zawód), zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych naliczane są w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 8 punktów procentowych.

Wierzycielowi, który nabył prawo do odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, równowartość kwoty 40 euro przeliczonej na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Kwota ta stanowi rekompensatę za koszty odzyskiwania należności. Ponadto, oprócz tej kwoty równowartości 40 euro, wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę. Uprawnienie to wynika z art. 10 ustawy o terminach zapłaty.

Podsumowanie

Od 1 stycznia 2016 r. wysokość odsetek ustawowych zależy od stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i liczby punktów procentowych określonej w przepisach Kodeksu cywilnego lub ustawy o terminach zapłaty.

W związku z tym, że od 5 marca 2015 r., stopa ta wynosi 1,5%, a do tej wartości zostanie dodane:

3,5 punktów procentowych w przypadku odsetek od sumy pieniężnej (art. 359 § 2 k.c.),
5,5 punktów procentowych w przypadku odsetek za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 2 k.c.),
8 punktów procentowych w przypadku odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych (art. 4 pkt 3 ustawy o terminach zapłaty),

to wysokość odsetek ustawowych wynosi odpowiednio:

5% – odsetki od sumy pieniężnej,
7% – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego,
9,5% – odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Ewa Stolarczyk, Abak S.A.