W artykule przybliżamy zasady opodatkowania VAT transakcji zamiany i barteru.

1. Transakcja zamiany

Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega przede wszystkim odpłatna dostawa towarów dokonana na terytorium kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Zgodnie z art. 7 ust. 1 ww. ustawy przez dostawę towarów należy rozumieć przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Dana dostawa podlega opodatkowaniu, jeżeli została dokonana za odpłatnością. Co istotne odpłatność nie musi mieć postaci pieniężnej (musi być jedynie wyrażalna w pieniądzu). Odpłatność jako świadczenie wzajemne może również przybrać formę rzeczową (zapłata w postaci innego towaru lub usługi) albo mieszaną (zapłata w części pieniężna a w części rzeczowa). Umowa zamiany to umowa, w ramach której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 Kodeks cywilny). Zatem, w przypadku zamiany obie strony przenoszą na siebie wzajemnie własność rzeczy, występując jednocześnie w charakterze dostawcy jak i nabywcy. Umowa zamiany jest zatem umową wzajemną, bardzo zbliżoną do umowy sprzedaży. Różnica w stosunku do umowy sprzedaży polega jedynie na tym, że w miejsce świadczenia ceny pojawia się obowiązek drugiej strony przeniesienia własności rzeczy Na gruncie ustawy o VAT każda z dokonujących zamiany stron umowy dokonuje dostawy towaru na rzecz drugiej strony. Na każdym z uczestniczących w transakcji zamiany podmiotów spoczywa obowiązek rozpoznania obowiązku podatkowego zgodnie z regulacjami tej ustawy.

W przypadku zamiany obowiązek podatkowy powstanie na zasadzie ogólnej wyrażonej w art. 19a ust. 1 ustawy o VAT – tj. z chwilą dokonania dostawy towaru. Podstawa opodatkowania przy zamianie również określana jest na zasadach ogólnych. Reguła ta wyrażona została w art. 29a ust. 1 ustawy o VAT, a zgodnie z nią przy umowie zamiany podstawę opodatkowania stanowi wszystko, co jest zapłatą z tytułu dostawy, czyli wszystkie korzyści, które dostawca otrzymał lub ma otrzymać od nabywcy lub osoby trzeciej.

 

Przykład

Firma X dokonała zamiany z firmą Y niezabudowanych działek gruntu. Działka firmy X warta była 950 000zł, wartość nieruchomości firmy B strony określiły na 850 000 zł. Mimo różnicy wartości strony nie przewidziały dopłat. Firma X za podstawę opodatkowania VAT obowiązana jest przyjąć 950 000 zł natomiast firma Y do opodatkowania tym podatkiem przyjąć powinna 850 000 zł. Dla opodatkowania VAT nie ma znaczenia że wartość przedmiotów zamiany nie była równoważna.

 

2. Transakcje barterowe

Z barterem mamy do czynienia wówczas gdy przedsiębiorcy dążąc do wyeliminowania wzajemnych rozliczeń lub zredukowania ich kwot, dostarczają sobie nawzajem potrzebnych towarów lub usług. Umowa barterowa ma cechy zbliżone do umowy zamiany. Różnica pomiędzy umową barteru a umową zamiany polega na tym, że przedmiotem tej drugiej mogą być wyłącznie rzeczy, z kolei przedmiotem umowy barterowej może być również świadczenie usług.

Umowa taka powinna zawierać kilka najistotniejszych elementów: datę i miejsce zawarcia, oznaczenie stron transakcji, specyfikację usług oraz warunki ich wykonania, ilość i wartość towarów, wskazanie uprawnień stron.

Barter uznać można za umowę nienazwaną bardzo zbliżoną do umowy zamiany, czyli jej cechami są zarówno odpłatność jak i podleganie opodatkowaniu VAT. Podstawa opodatkowania oraz moment powstania obowiązku podatkowego dla barteru są takie same jak przy „zwykłej” zamianie. Potwierdza to np. wyrok NSA z 4 kwietnia 2016 r. sygn. akt I FSK 1447/14, w którym Sąd stwierdza, że przy umowie barterowej moment powstania obowiązku podatkowego powinien zostać ustalony odrębnie dla każdej ze stron umowy, zgodnie z przedmiotem czynności dokonywanych przez każdą z nich. Jeżeli dla danej dostawy lub świadczonej usługi nie jest przewidziany szczególny moment powstania obowiązku podatkowego, powstanie on na zasadach ogólnych. W przypadku powstania obowiązku podatkowego w ten sposób dla transakcji barterowej, fakturę wystawia się:

• zgodnie z art.106i ust. 1 ustawy o VAT nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym dokonano dostawy towaru lub wykonano usługę,
• zgodnie z art.106i ust.7 tejże ustawy nie wcześniej niż 30 dni przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi.

Pomimo, że w przypadku barteru nie następuje przesunięcie środków finansowych, transakcja taka musi zostać odpowiednio zaewidencjonowana.

W ewidencjach VAT transakcja barterowa  powinna zostać odnotowana w sposób właściwy dla umów kupna – sprzedaży, ponieważ każda ze stron jest zarówno kupującym jak i sprzedającym. Towary i usługi rozliczane w transakcji barterowej – jak zauważył w powyższym orzeczeniu NSA – objęte są VAT ze stawką właściwą dla danego towaru lub usługi.

Ewa Stolarczyk